Mindfulness
Het woord “mindfulness” is afgeleid van “mindful”, wat zoiets als “aandachtig” betekent. Met “mindfulness” bedoelen we dat je aandacht hebt voor wat je ervaart en wat er in je gebeurt, zonder daar direct een oordeel aan te koppelen. Het gaat er dus om, gedachten, sensaties en gevoelens op te merken, zonder dat je probeert ze te veranderen.
Dat is voor de meeste mensen heel ongewoon. We zijn voortdurend bezig dingen te bereiken, dingen te veranderen. Meestal is dat zelfs zo vanzelfsprekend, dat we niet eens meer zien dat we het doen. “Ik voel verdriet” gaat dan zo snel over in “Hoe kom ik er vanaf?” dat we nauwelijks nog merken wat er eigenlijk voelen en hoe we daarmee omgaan. En “Ik ben boos” leidt vaak nog sneller tot “Wie kan ik de schuld geven?” en “Sla erop!” (al dan niet bij wijze van spreken). Voor de duidelijkheid: het is absoluut niet de bedoeling dat we in een mindfulnesstraining leren om niet meer verdrietig of boos te zijn. Dat zijn normale gevoelens, die bij het leven horen. Maar we kunnen wel leren er op een andere manier mee om te gaan.
De mindfulnesstraining
De mindfulnesstraining en de bijbehorende oefeningen, zoals we die in de westerse psychologie nu kennen, zijn grotendeels afgeleid van de uit Azië afkomstige vipassana. Het woord betekent ongeveer “inzicht” of “wijsheid”, en slaat op een methode die bedoeld is om, door aandachtig te observeren, meer inzicht in jezelf te krijgen. Die methode is ontwikkeld binnen het zogenaamde theravada-boeddhisme, waarin die aandacht als erg belangrijk wordt gezien.
Het is vooral de verdienste van Jon Kabat-Zinn (een Amerikaanse bioloog/geneeskundige) geweest dat hij op basis van vipassana een training heeft ontwikkeld voor het verminderen van stress. Hij werkte in een ziekenhuis in Massachusetts met patiënten (met of zonder duidelijke diagnose) die “uitbehandeld” waren, wat wil zeggen dat de artsen geen effectieve behandelingen voor ze hadden. De patiënten kregen het advies “ermee te leren leven”. Hoe ze dat dan moesten leren werd aan de patiënten zelf overgelaten. Kabat-Zinn besloot ze juist daarmee te gaan helpen. Die training staat nu bekend onder de naam MBSR (Mindfulness-Based Stress Reduction).
Effecten
Er zijn inmiddels vele tientallen onderzoeken gepubliceerd waarin de effecten van mindfulness en van mindfulnesstraining overtuigend zijn aangetoond. En dat aantal groeit nog steeds snel.
Training in mindfulness blijkt stress te verminderen. Dat was ook het oorspronkelijke doel van de mindfulnesstraining, die niet voor niets “stressreductie” in zijn naam had. De effecten blijken niet alleen van toepassing op patiënten met ernstige aandoeningen, maar op een brede waaier van doelgroepen, zoals medici, zwangere vrouwen en juristen; letterlijk te veel om op te noemen.
Mindfulness blijkt ook effect te hebben op het immuunsysteem. Zo is bijvoorbeeld aangetoond dat een griepvaccinatie beter werkt na een mindfulnesstraining. De afweer reageert dan sterker op de injectie. Dat verbaasde de onderzoekers trouwens niet, want het was al veel langer bekend dat de afweer tegen ziekten beter werkt als er minder stress is.
De stroom onderzoeken naar het effect van mindfulness op allerlei aspecten van gezondheid en welzijn is de laatste jaren geëxplodeerd. Positieve effecten werden gevonden bij angst, depressie, eetstoornissen, chronische pijn, fibromyalgie, psoriasis, slaapproblemen en kanker. Dan wordt met “positief effect” bij lichamelijke aandoeningen in de meeste gevallen bedoeld dat het beter gaat met de patiënt. Dat betekent niet per se dat de kwaal verdwijnt.
Mindfulness heeft, en dat is misschien nog wel het belangrijkste, effect op hoe mensen zich voelen. Uit onderzoek blijkt dat de “niet-oordelende aandacht” zowel effect heeft op de hoeveelheid positieve als op de hoeveelheid negatieve gevoelens. Er zijn aanwijzingen dat het aandachtig-zijn en het niet-oordelen allebei een typerend eigen effect heeft. Door meer aandacht te hebben, komen er meer positieve gevoelens. Het niet-oordelen zorgt voor een afname van negatieve gevoelens.